Notatka 184 Po apokalipsie i w jej trwaniu. Cmentarz żydowski..

Moje miasto, tak szczerze polskie i rzymskokatolickie do wypęku w oczach reszty kraju, wcale takie nie było i wątpliwe czy takie jest. O ile można wierzyć, że teraz jest, to zwykłe wnikliwe rozejrzenie się rozwiewa złudzenia co do szczerze katolickiej i bardzo lechickiej przeszłości miasta. Że miasto jest miastem, to w dużej mierze zasługa jego obywateli wyznania mojżeszowego, a z wyznań chrześcijańskich ewangelickiego i prawosławnego. Oczywiście rodowód mieli z innych stron, ale żyli w Cz-wie, tu prowadząc biznesy, mieszkając, zakładając rodziny i wychowując dzieci, żyjąc i umierając. Uznając miasto za swoje miejsce na ziemi i naprawdę bardzo, bardzo wpływając na jego rozwój, o czym miasto najchętniej by zapomniało. Ignorowana ta przeszłość, niszczona zaniedbaniem i wandalizmem, wystawiona na grabieże. Lekceważona. A jest. Ciągle jeszcze jest. Dowód poniżej w postaci cykanek.

Cmentarz Żydowski w Częstochowie.

Powstał dawno, daty są różne ale na pewno w drugiej połowie osiemnastego wieku, a raczej pod jego koniec.. Jako prawdziwy kirkut musiał leżeć blisko wody. I leży. Naprzeciw niego, odgrodzona wałem którego raczej pierwotnie nie było, jest Warta, jeszcze cieniutka. Cieniutka, bo grubieć dopływami zacznie za miastem, cieniutka bo miasto, a raczej jego zakłady przemysłowe dobrały się do tej wody, dzieląc ją między papiernie i tkalnie, a później i huta też się poczęstowała. 

Za pierwszą moją wizytą, z dziesięć lat temu, brama była zamknięta na klucz. Tabliczka wisiała informująca o udostępnieniu klucza po kontakcie z rabinem gminy żydowskiej. Podany był sposób kontaktu, chyba telefon. O ile dobrze pamiętam, pusta teraz rama informowała o odnowieniu cmentarza przez miasto, przy udziale Unii. 

Jaki był stan wtedy? Ciut mniej bluszczu i mchu, bardzo liczne tabliczki kto spoczywa pod nagrobkiem. Sporo metalowych tabliczek. O wiele więcej stojacych kamiennych tablic-macew, kolumn, całych grobowców. I tak ten cmentarz zrobił na mnie wstrząsające wrażenie ruiny, zaniedbania, zapomnienia totalnego i nie pomogły świeżo brukowane granitowe ścieżki. Rozpaczliwe świadectwo dawały te nagrobki, o totalnym braku pamięci bliskich, bo rodziny, potomkowie, znajomi wywiezieni, wygonieni lub zabici.

Za drugą wizytą, z siedem lat temu, brama była wyrwana, jedno skrzydło wisiało smętnie. Wszystkie metale zniknęły, nie było płyty na grobowcu ostatniego pochowanego na cmentarzu. W roku bodaj 1976 zmarł ten pan o czysto polskich danych osobowych, a Wiki i inne źródła twierdzą, że ostatni pochówek i to już nielegalny,  miał miejsce w 1973. Komu na litość i po co była potrzebna lastrykowo-betonowa płyta? Czy może głupia hiena szukała skarbów? Wtedy straszył dół, obramowany betonem, dziś nie umiałabym wskazać w którym miejscu przy głównej alei był ten nagrobek. Bluszcz zakrył dół, tak jak i wiele innych takich dołów. 

A teraz jest tak. Świeci słońce, co nieco odbiera cykanym obrazkom dramatyzmu. 

Niestosowne wręcz to słońce, tak chwilami radosne. Huta przejęła teren cmentarza oficjalnie w 1970 roku. Niedobra to była opieka.  Długo na cmentarz nie było dostępu, a nieliczni którzy go widzieli alarmowali donosząc o zaniedbaniu, dewastacji, kradzieżach. Źle się działo, bardzo źle, o czym ogół mieszkańców nie wiedział, bo niby skąd. 

Częstochowscy artyści i działacze alarmowali. Pamiętam wystawę fotografii Piotra Dłubaka pokazującą upadające macewy, ktoś inny robił odbitki wciąż czytelnych napisów. Teraz nie byłoby z czego robić wystawy. Od tamtego czasu były dewastacje i profanacje, sataniści i inne gówno. Też mają swój udział w entropii, na równi z bluszczem duszącym i obalającym kolejne drzewa. Na paru cykankach widać takie oplątane zaduszane drzewa. Bluszcz jest wszędzie.

Powyżej hańba . To zakład, jeden z wielu, kiedyś należący do huty. Od samego początku chyba, mur cmentarza w tym miejscu przerwany, usypany nasyp ułatwiający wejście pracownikom na teren zakładu, ale także złomiarzom, szabrownikom płyt kamiennych, hienom cmentarnym, wandalom o rozmaitych motywacjach.  Jedna z pierwszych cykanek, ta z fragmentem zewnętrznego muru, pokazuje kolejne nielegalne wejście na teren kirkutu. Chyba tego nie widać,  ale jest. Po prostu wyrwa w murze, zarośnięta bluszczem. Nie wątpię że jest ich więcej, tych nielegalnych wejść.

A tu Czytaczu wchodzimy na przestrzeń pozbawioną bluszczu, dzikich zarośli, trawiastą. Ta pozbawiona drzew przestrzeń powstała na skutek dewastacji cmentarza przez Niemców, a wykorzystywana była do rozstrzeliwania, egzekucji złapanych powstańców częstochowskiego getta. Bo tak, w tym gettcie też było powstanie.  Masowe groby nie wszystkie podobno upamiętnione. Ale i tak. 200 osób jednego dnia, innego 143. 

Teren cmentarza to 8,5 hektara. Ale pochówki były także poza jego murami. Już przed wybuchem II wojny światowej nie było na nim miejsca, to raz. Dwa, nie wszystkie masowe groby były na terenie obecnie wyznaczonym murawą. Poniżej link do artykułu wyjaśniającego skąd wokół cmentarza wzięły się ziemne wały. Możliwe, że przy Warcie też mają takie źródło.

https://czestochowa.wyborcza.pl/czestochowa/1,48725,11152545,tajemnice_kirkutu__ludzkie_szczatki_w_wagonach_z_wapnem.html

Przedostatnia cykanka pokazuje wał przed kirkutem,  oddzielający go od Warty.

Ostatnia odcinek nieutwardzonej drogi, to jest ulica Złota. Która to wcześniej i później ma typowo miejskie wykończenie nawierzchni. Tu licznie wysypywany gruz, na który podejrzliwe patrzyłam, czy on aby nie z kirkutu. Nie, gruz po rozbiórce jakichś domów, z kaflami i farbami jeszcze trzymającymi się cegieł. Żaden normalny samochód tędy nie przejdzie. W drugą stronę, tak jak najbardziej. 

To tyle Czytaczu.

R.R. pisała pokazując miejsce, którego za jakąś dekadę lub dwie już nie będzie. Nie bardzo umiem sobie wyobrazić, że proces ostatecznej zagłady tego miejsca zostanie powstrzymany. Dlatego też taki natłok męczący cykanek. Jak najwięcej śladów.

I jaki żal, że jakość moich cykanek nie jest jakością. Mam wrażenie, że srajtfon mi zwariował w chwili wchodzenia na kirkut. Nieładne te cykanki.